Inhoud

Leusden is een gemeente en plaats in de Nederlandse provincie Utrecht. De gemeente telt 29.381 inwoners en heeft een oppervlakte van 62,02 km² (waarvan 0,34 km² water).

Al in het jaar 777 werd in een bisschoppelijke oorkonde de naam Villa Lisiduna genoemd voor het huidige Oud-Leusden. Villa heeft hier de betekenis van buurschap.

De naam zou net als het Belgische Lesdain en de Franse plaatsjes Lesdain en Lesdins afgeleid zijn van het Latijnse Ledinium, Lesdinium, Lusdinium of Lisdinum. Jan de Vries had zijn twijfels over deze etymologie, terwijl Berkel en Samplonius kozen voor de verklaring loos-, lis- of lies- en -duinen.

De oorsprong van de gemeente Leusden ligt niet in de huidige gelijknamige plaats, maar in de buurtschap Oud-Leusden aan de zuidwestkant van Amersfoort. De Dodeweg verbond het dorp Leusbroek met de kerk en begraafplaats in Oud-Leusden. Daar staat nog een kerktoren uit de 13e of 14e eeuw die zichtbaar is vanaf de A28 en tevens de Europese weg 30. De bijbehorende kerk is rond 1827 gesloopt. Het zwaartepunt van Leusden was toen veel oostelijker komen te liggen en de nieuwe kerk, een zogenaamde waterstaatskerk, werd dan ook gebouwd bij de buurtschap Bavoort aan de (toen ook nieuwe) weg van Amersfoort naar Arnhem, de huidige N226. Dit kerkje is nog altijd in gebruik in wat nu Leusden-Zuid heet.

De gemeente Leusden bestaat sinds de fusie met Stoutenburg in 1969 in zijn huidige vorm. De oorspronkelijke gemeente Leusden bestond uit twee kleine dorpen, Leusbroek en Hamersveld, die in de jaren zestig resp. zeventig van de 20e eeuw grote uitbreidingen ondergingen en werden omgedoopt in Leusden-Zuid en Leusden-Centrum (later Leusden zonder meer). Pas sinds die tijd komt het huidige Leusden als plaats op de kaart voor. Op tal van oude kaarten staat wel een plaats Leusden getekend, maar dit is dan altijd wat nu Oud-Leusden heet.

Behalve de plaats Leusden zelf, omvat de gelijknamige gemeente de dorpen Achterveld, Leusden-Zuid en Stoutenburg, en een aantal buurtschappen, onder andere Oud-Leusden, Snorrenhoef, Musschendorp en Asschat.

De plaats Leusden heeft ongeveer 29.200 inwoners, Leusden-Zuid was tot voor kort een zelfstandig dorp, maar door de bouw van de wijk de Tabaksteeg is het dorp bijna aan Leusden vastgegroeid. Leusden voldoet aan de statistische criteria van een kleine stad; het wordt wel een 'storp' genoemd.

Leusden ligt deels in de Gelderse Vallei en deels op de Utrechtse Heuvelrug. Dit laatste deel omvat de Leusderheide, grotendeels militair terrein, en het landgoed Den Treek. Leusden is in 1999 eerste geworden in de categorie groenste stad van Nederland en in 2000 als tweede van Europa.

Aan de oostzijde van Leusden ligt de Grebbeliniedijk langs het Valleikanaal. Deze herbergt nog veel resten uit de Tweede Wereldoorlog, zoals bunkers, een tank-kering bij de Asschatterkeerkade. Over de liniedijk is een wandeltraject.

Rond Leusden liggen een aantal landgoederen met zeer grote landhuizen die momenteel veelal in gebruik zijn als kantoren. Leusden vierde op 8 juni 1977 haar 1200-jarig bestaan.

In de wijk Rozendaal beschikt Leusden over de oudste drive-inwoningen van Nederland. Deze woningen, die eind jaren zestig gerealiseerd werden, heten in de volksmond de Eurowoningen (naar de gelijknamige projectontwikkelaar en de straatnamen.

Leusden is al van verre zichtbaar door de KPN-tv mast aan de Lockhorsterweg bij de afslag Leusden-Zuid. Deze mast heeft een hoogte van 127,4 meter.

Leusden staat bekend om haar schaarse hoogbouw, er zijn dan ook slechts enkele flats en woontorens te vinden. De enige woontorens bevinden zich in Leusden-Noord aan de rand van de stad, grenzend aan het Valleikanaal. Deze twee torens hebben een hoogte van 27 en 33 meter (8 en 10 verdiepingen). De bouw van deze torens van het project t'Zicht startte in juli 2011 en is afgerond in 2013. In winkelcentrum de Nieuwe Biezenkamp zal een flatgebouw worden gebouwd met 6 verdiepingen om het oude centrum te accentueren. Naast deze torens bevinden zich enkele flats verschillend van 4 tot 6 verdiepingen door heel Leusden. Voor de toekomstige villawijk Valleipark, dat ook naast het valleikanaal zal komen, is al besloten dat hier geen hoogbouw zal verrijzen.