Inhoud

Bergen is een dorp en gemeente in de Nederlandse provincie Noord-Holland.

De gemeente is een populaire toeristenbestemming, vooral vanwege het strand en de badplaatsen langs de Noordzeekust.

Bergen wordt al vermeld in stukken uit midden 10e eeuw. Maar de naam betrof toen alleen een buurtschap rond een kerk, waar tegenwoordig de Ruïnekerk staat. Om Bergen heen lagen buurtschappen, die nu deel uitmaken van het dorp: Westdorp, Oostdorp, Oudburgh en het latere Saenegheest/Zanegeest, Zanegeest is de enige die nu nog als buurtschap wordt geduid, tot halverwege de twintigste eeuw was dat ook het geval met Oostdorp, totdat deze werd uitgebreid met de wijk tuindorp.

Zanegeest ontleent volgens vele zijn plaatsnaam aan het eucharistische Mirakel van Bergen van 1421, waarbij (volgens de legende) tijdens de beruchte Sint-Elisabethsvloed de kerkinventaris van de verdronken kerk van Petten veilig aanspoelde en het zeewater dat in het aangespoelde tabernakel was gedrongen later veranderd bleek te zijn in geronnen bloed. De plek waar de inventaris aanspoelde heette sindsdien Sacramentsdijk (nu Zakedijk) en er werd een kapel ter ere van het Allerheiligste Sacrament gebouwd die echter in de Tachtigjarige Oorlog door de protestantse Staatse troepen werd verwoest. Toch werd er tot midden jaren 1960 in mei een stille ommegang georganiseerd om dit wonder te gedenken. Dit gebruik is begin eenentwintigste eeuw weer nieuw leven ingeblazen.

De Ruïnekerk werd in de 15e eeuw gebouwd op de plek van een oudere kerk. In de Middeleeuwen was het de grootste kerk van de provincie Noord-Holland. In 1574, tijdens de Tachtigjarige Oorlog, werd de kerk geplunderd en afgebrand. De kerk werd echter later weer gedeeltelijk herbouwd.

In 1799, tijdens de Tweede Coalitieoorlog tegen revolutionair Frankrijk, viel een Brits-Russisch leger de huidige provincie Noord-Holland binnen. Bij Bergen vond op 19 september een veldslag plaats (de Slag bij Bergen) waarbij de geallieerden werden verslagen door de Franse-Bataafse troepen. Het Russisch Monument in Bergen herinnert aan de veldslag. De Slag bij Alkmaar op 2 oktober 1799 vond ook voornamelijk plaats bij Bergen en wordt daarom ook wel de Tweede Slag bij Bergen genoemd.

Van 1905 tot 1955 reed de tramlijn Alkmaar - Bergen - Bergen aan Zee. Een stoomlocomotief van deze lijn, NS 7742 met de bijnaam Bello, stond van 1960 tot 1978 midden in het dorp opgesteld als statisch monument. Daarna werd de locomotief gerestaureerd en weer rijvaardig gemaakt. Ze doet tegenwoordig dienst bij de Museumstoomtram Hoorn - Medemblik.

Sinds ongeveer 1900 is Bergen een kunstenaarsdorp dat veel schilders, schrijvers en architecten aantrekt. Het Museum Kranenburgh in Bergen bevat een verzameling kunstwerken van deze Bergense School. De villawijk Park Meerwijk werd tussen 1915 en 1918 geheel in de stijl van de Amsterdamse School gebouwd. Aan de Buerweg hebben vooraanstaande kunstenaars gewoond. Er zijn regelmatig kunstmarkten in Bergen, jaarlijkse muziekfestivals (de Holland Music Sessions in augustus en Jazz & Sail in het eerste weekend van september) en een jaarlijks kunstfestival (de Kunst10daagse in oktober).

In Bergen staat ook het voormalige woonhuis van Adriaan Roland Holst (1888-1976), de "Prins der Nederlandse Dichters". Hij woonde er van 1918 tot zijn dood in 1976. Sinds 2002 wordt het A. Roland Holsthuis aan de Nesdijk bij toerbeurt bewoond door verschillende schrijvers en dichters, die er vaak de laatste hand leggen aan nieuw te publiceren werk.

Bij Bergen staan twee poldermolens, de ene staat aan de Meerweg en de andere aan de Voert. Die aan de Meerweg is de Damlandermolen uit omstreeks 1700. De andere molen staat in het buitengebied van Bergen, in de Philisteinse polder ter hoogte van Het Woud. De molen draagt de naam Philisteinse Molen en dateert uit 1898.

Andere bezienswaardigheden in de gemeente Bergen zijn onder andere het Zeeaquarium (Bergen aan Zee), het Auto-Union Museum met een verzameling oldtimers, maar dit museum is nu gesloten[1], het Museum Kranenburgh voor beeldende kunst, de historische musea Het Sterkenhuis (Bergen) en het Museum van Egmond (Egmond aan Zee). Op de eerste woensdag van augustus is in Bergen de traditionele lichtjesavond, waarbij de inwoners hun tuinen versieren met lampjes.

Ten noorden van het dorp Bergen liggen de Schoorlse Duinen. Dit uitgestrekte natuurgebied heeft de hoogste en breedste duinen van Nederland. Op sommige plaatsen zijn de duinen wel vijf kilometer breed. Midden in het gebied ligt De Kerf, een uniek brakwatergebied dat ontstaan is nadat in 1997 een opening in de duinenrij werd gegraven, zodat het zeewater bij hoogtij naar binnen kan stromen.

Het gemeentehuis van Bergen bevindt zich buiten de gemeente, in het naburige Alkmaar.